KURGAN: Dijital Çağda Vergi Denetiminde Yeni Dönem

Türkiye’de vergi ve muhasebe sistemleri, dijitalleşme ve denetim modellerinin gelişmesiyle birlikte köklü bir değişim sürecinden geçiyor. Bu değişimin en önemli adımlarından biri hiç kuşkusuz KURGAN sistemi. Bu sistem, mükelleflerin ve muhasebe-meslek mensuplarının da artık “bekleme halinde” değil, “anlık denetim ve hızlandırılmış risk yönetimi” sürecine geçildiğini gösteriyor.

Muhasebe, vergi ve denetim ilişkilerinde sizlerin de deneyimlediği gibi sadece kayıt tutmak yeterli olmaktan çıkıyor; doğru yönetim, risk farkındalığı ve hukuki uyum artık daha belirleyici.

KURGAN Nedir? Temel Çerçevesi

1. KURGAN, Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı bünyesinde geliştirilen bir vergisel risk analiz sistemidir. 
2. Sistem, mükelleflerin geçmişe dönük değil, “cari dönem” ve hatta “anlık” veriler üzerinden işlem riskini ölçmeyi hedefliyor. 
3. “Kuruluş Gözetimli Analiz” adı verilen bu sistemde, yalnızca mükellefin sicili değil; yapılan işlemler, mal/hizmet alımları, belge kullanım verileri, e-belge verileri gibi çok sayıda kaynak birlikte değerlendirilmekte. 
4. Sistemin devreye girme tarihi: 1 Ekim 2025 itibarıyla sahte belge ile mücadele kapsamında resmî olarak uygulamaya alındı. 

Neden Bu Sistem? Amaç ve Gerekçeleri

1. Geleneksel vergi denetim modelleri genellikle geçmiş yıllara dönük inceleme, uzun süreçli raporlama ve zamanaşımı riski içeriyordu. KURGAN ile “erken uyarı”, “işlem anında risk puanı” gibi yeni kriterler devreye giriyor. 
2. Kayıt dışı ekonomi, sahte belge kullanımı, maliyet kayıtlarının gerçek dışı gösterilmesi gibi riskler kurum nezdinde hâlâ ciddi bir sorun olmaya devam ediyor. Bu nedenle sistemin devreye alınması, vergi adaletini, rekabet şartlarını ve kamu gelirlerini koruma yönünden stratejik bir adımdır. 
3. Ayrıca, meslek mensuplarının (mali müşavirlerin) rolü değişiyor: Sadece kayıt tutmak değil, risk yöneticisi, uyum rehberi haline gelmek bekleniyor. 
   

KURGAN’ın İşleyişi – Teknik ve Hukuki Boyutları

Teknik Bakış

1. Sistem, büyük veri analitiği, e-belge sistemlerinden alınan işlem verileri, mükellef beyanları, geçmiş denetim sonuçları gibi çok sayıda kaynaktan bilgi topluyor. 
2. İşlem risk puanı modeline dayalı; burada “mükellefin riskli olup olmadığı” (örneğin sicil açısından) kadar her bir işlemin risk durumu değerlendirilmekte. 
3. Sistemin çıktısı olarak mükellefe veya meslek mensubuna bilgi isteme yazısı gönderilebilmekte; bu, klasik denetim sürecine geçmeden önce bir uyarı ve düzeltme imkânı anlamına geliyor. 

Hukuki Boyut

1. Bilgi isteme yazıları, genellikle Vergi Usul Kanunu’nun 148. maddesine dayanarak hazırlanıyor. 
2. Sistem, “bilerek ya da bilmeden sahte belge kullanımı” gibi fiillerin tespit edilmesi yönünden ciddi yaptırım riskleri içeriyor. Örneğin bir haberde, tespit sonucunda ödemenin üç katına kadar vergi ziyaı cezası uygulanabileceği belirtilmiş. 
3. Bu da mükellefler kadar meslek mensuplarına da sorumluluk yüklüyor; yanlış yönlendirme, eksik uyum gibi durumlarda meslek mensubu açısından mesleki sorumluluk riski ortaya çıkabilir.

Mali Müşavirler İçin Öne Çıkan Hususlar

1. KURGAN dönemiyle birlikte sizler için artık “müşteri defterlerine kayıt” ile sınırlı olmayan bir sorumluluk alanı ortaya çıkıyor: Risk danışmanlığı, uyum kontrolü, önleyici denetim hazırlığı.
2. Müşteri seçiminde daha dikkatli olunmalı: İşletmenin mali yapısı, kayıtlarının şeffaflığı, belge düzeni, geçmiş uyumsuzlukları gibi kriterler değerlendirilmeli. Zira riskli işlem tarafı olmak ya da sahte belge düzenleyen bir mükellefle ilişkili olmak, sizleri de risk havuzuna sokabilir.
3. Hizmet sözleşmenize “müşterinin sistem kapsamında riskli olduğunu öğrenen mali müşavir sözleşmeyi feshettiği takdirde bu durum hakkında bilgi verecektir” gibi bir madde eklemek düşünülebilir. Bu şekilde olası sorumluluklarınızı kısmen sınırlandırabilirsiniz.
4. Düzenli iç kontrol mekanizmaları önerin: E-belge uyumu, stok ve envanter sayımları, mal/hizmet alış/satışlarının makul kârlılık oranlarıyla uyumu, karşı taraf mükelleflerin sicil/uyum durumunun kontrolü… Haberlere göre sistem özellikle maliyet yönünden yapılan uyumsuzluklara dikkat ediyor. 

Mükellefler (İşletmeler) İçin Risk Alanları ve İyi Uygulamalar

1. Sahte belge kullanımı, kayıt dışılık, maliyetlerin gerçek dışı gösterilmesi gibi hususlar sistemin odak noktası haline gelmiş durumda. 
2. Mal veya hizmet alınan tarafın sicili, belge düzeni, ödeme kayıtları önemli. Müşteri ve tedarikçi seçimi daha dikkatle yapılmalı.
3. İyi uygulamalar arasında:
   
4. E-fatura, e-defter sisteminin tam uyumlu olması.
5. Stok sayımları, fiziki ve kayıtlı stokların tutarlı olması.
6. Bilançolar, gelir tabloları, KDV beyanları, alış ve satış kayıtlarının birbirini tutması.
7. Müşterinin veya tedarikçinin risk durumunun kontrolü (örneğin daha önce bilgi isteme yazısı alınmış mı, sicilinde sorun var mı)
8. Bu adımlar sadece cezadan kaçınma amacıyla değil, işletme açısından da sürdürülebilirlik ve güvenilirlik açısından kazançlıdır.

Hukuki & Mesleki Sorumluluk Perspektifi

1. Meslek mensubu olarak, sadece “defterleri doğru tutuyorum” demek artık yeterli değil; “müşterinin risk durumunu, işlemlerin uyumunu izliyorum” diyebilmek önem kazanıyor.
2. Hizmet sözleşmelerinde risk uyarılarına yer vermek, müşteriyi bilgilendirme yükümlülüğü açısından önemlidir. Örneğin: “Müvekkilin, tedarikçileriyle ilişkilerinde kayıt dışılık ya da belge düzeni açısından sorunlu olduğu tespit edilirse bu sözleşme feshedilebilir” gibi.
3. İşletmenin veya mükellefin KURGAN kapsamındaki herhangi bir bilgi isteme yazısı alması halinde durumu değerlendirmek, gerekiyorsa düzeltme beyannamesi vermek üzere yönlendirmek hukuki riskleri azaltır.
4. Ayrıca, meslek mensubu da kendi performansını, risk yönetimini geliştirmeli; mesleki standartlara, etik kurallara uygunluk açısından dikkatli hareket etmelidir.
   

Karşılaşılan Zorluklar & Dikkat Edilmesi Gerekenler

1. Yeni sistem olması nedeniyle uygulama detayları, kriterler ve denetim yöntemi konusunda henüz tecrübeler sınırlı. Dikkatli yaklaşmakta fayda var.
2. Mükelleflerin ve meslek mensuplarının “bilmeden hata yaptım” şeklinde savunmaları, sistemin odak noktasında artık daha az kabul görüyor. Çünkü sistem “işlem riskini” anlık ölçüyor. 
3. Meslek mensuplarının iş yükü artabilir: Daha fazla ön kontrol, uyum incelemesi, müşteriye yönlendirme. Bu da hizmet sözleşmelerinde fiyatlama ve kapsamın yeniden değerlendirilmesini gerektirebilir.
4. Veri güvenliği, gizlilik ve mesleki sorumluluk bakımından da dikkat edilmeli: Müşteriye dair risk analizi yapılması, tedarikçi sicili kontrolü gibi işler yapılırken uygun hukuki çerçeve (rıza, sözleşme, bilgi alma) oluşturulmalı.
5. İşletmelerin kayıt dışılıktan kaynaklanan avantajı ortadan kalkabilir; bu da düşük maliyetli işletmeler açısından rekabet avantajlarını yeniden değerlendirmeyi gerektirebilir.

Özetle

KURGAN sistemi, Türkiye’de vergi denetiminde ve muhasebe-vergi uyum yönetiminde bir dönüm noktasını temsil ediyor.

Mali müşavirler için bu süreç, hem bir risk hem bir fırsat. Risk açısından bakarsak; müşteri seçiminden hizmet sözleşmesine, ön kontrol mekanizmalarından uyum danışmanlığına kadar pek çok alanda daha yüksek dikkat gerekiyor. Fırsat açısından bakarsak; mesleki değeri yüksek, teknolojiye ve risk yönetimine hâkim meslek mensuplarına olan talebin artacağı bir dönem geliyor.

İşletmeler açısından ise şeffaflık, doğru kayıt-belge, güvenilir tedarikçi/tedarik ilişkileri ile sürdürülebilirlik avantajı artıyor. Yeni dönemde “uyum” bir yük değil, rekabet avantajı haline gelecek.

Sonuç ve Tavsiyeler

1. Hizmet verdiğiniz müşterilerinize bu değişimi anlatın; KURGAN’ın ne olduğunu, hangi riskleri getirdiğini ve birlikte nasıl hazırlıklı olunacağını bilgilendirin.
2. Hizmet sözleşmenizi gözden geçirin; risk uyarılarını, müşteri ve tedarikçi sicil kontrolünü, uyum incelemesini kapsayacak şekilde güncelleyin.
3. Müşterilerinizin tedarikçi zincirlerini, alış-satış işlemlerini, belge kayıtlarını gözden geçirin. Özellikle e-belge uyumu, stok/çek/senet işlemleri, maliyet beyanları üzerinde durun.
4. İç kontrol mekanizmaları oluşturun: yıllık defter/uyum kontrolü, riskli işlemler için ön kontrol listesi, meslek mensubu olarak “müşterinin riskli olduğunu öğrendiğimde ne yaparım” protokolü hazırlayın.
5. Kendinizi sürekli geliştirin: Teknoloji, büyük veri, risk analiz modelleri, vergi mevzuatı değişimleri…

Bu alanda güncel kalmak mesleki sürdürülebilirliğiniz açısından kritik.